۱. محاسن حمل‌ونقل ریلی
حمل‌ونقل ریلی یکی از ایمن‌ترین و کارآمدترین روش‌های جابه‌جایی مسافر و کالا به شمار می‌رود. مصرف انرژی در قطارها به‌طور قابل‌توجهی کمتر از حمل‌ونقل جاده‌ای و هوایی است، زیرا اصطکاک چرخ‌های فولادی روی ریل بسیار پایین است. همین موضوع موجب می‌شود که ریلی نه‌تنها از نظر اقتصادی به‌صرفه‌تر باشد، بلکه از نظر زیست‌محیطی نیز آلودگی کمتری ایجاد کند.
مزیت دیگر حمل‌ونقل ریلی ظرفیت بالای آن است. قطارهای باری قادرند حجم عظیمی از کالا را در یک سفر جابه‌جا کنند، در حالی که برای حمل همان مقدار، نیاز به تعداد زیادی کامیون خواهد بود. این مسئله باعث کاهش ترافیک جاده‌ای، فرسودگی زیرساخت‌ها و همچنین کاهش هزینه‌های نگهداری شبکه حمل‌ونقل کشور می‌شود.
۲. مقایسه با سایر شیوه‌های حمل‌ونقل
در مقایسه با حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی امنیت بیشتری دارد و آمار تصادفات در آن بسیار ناچیز است. از طرفی هزینه سوخت و تعمیرات در جاده بسیار بیشتر از ریلی است. در برابر حمل‌ونقل هوایی نیز اگرچه سرعت هواپیما بالاتر است، اما هزینه‌ها به‌مراتب بیشتر و محدودیت ظرفیت نیز وجود دارد. بنابراین حمل‌ونقل ریلی نقطه تعادلی میان سرعت، هزینه و ظرفیت محسوب می‌شود.
از سوی دیگر، حمل‌ونقل دریایی برای مسافت‌های طولانی بین‌المللی بسیار مؤثر است، اما محدودیت دسترسی به آبراه‌ها باعث می‌شود نتواند در داخل کشورها نقشی اساسی داشته باشد. در نتیجه ریلی به‌عنوان مکمل سایر شیوه‌ها، ستون فقرات حمل‌ونقل داخلی محسوب می‌شود.
۳. عوامل تأثیرگذار بر حمل‌ونقل ریلی
کیفیت زیرساخت‌ها از جمله خطوط ریلی، ایستگاه‌ها و سیستم‌های علائم‌دهی مهم‌ترین عامل در بهره‌وری حمل‌ونقل ریلی است. سرمایه‌گذاری در به‌روزرسانی خطوط و استفاده از فناوری‌های مدرن مانند قطارهای پرسرعت می‌تواند بهره‌وری را چندین برابر کند.
عامل دیگر مدیریت و سیاست‌گذاری است. قوانین حمایتی، تعرفه‌های رقابتی و همکاری با بخش خصوصی نقش کلیدی در توسعه این صنعت دارند. همچنین اتصال شبکه ریلی با سایر مدهای حمل‌ونقل (جاده‌ای، هوایی و دریایی) می‌تواند زنجیره تأمین کالا را یکپارچه و روان کند.
۴. تأثیرات اقتصادی بر کشور
حمل‌ونقل ریلی می‌تواند هزینه‌های لجستیکی را تا حد زیادی کاهش دهد و همین امر مزیت رقابتی برای صنایع داخلی ایجاد می‌کند. کاهش هزینه حمل کالا در نهایت منجر به کاهش قیمت تمام‌شده محصولات و افزایش صادرات می‌شود.
همچنین توسعه ریلی اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم به همراه دارد. از ساخت و نگهداری واگن‌ها و لوکوموتیوها تا خدمات ایستگاهی و گردشگری ریلی، هزاران شغل پایدار ایجاد می‌شود که خود به رونق اقتصادی کشور کمک می‌کند.
۵. تجربه کشورهای موفق
کشورهایی مانند آلمان، فرانسه، چین و ژاپن نمونه‌های موفقی در توسعه ریلی هستند. ژاپن با راه‌اندازی قطارهای پرسرعت شینکانسن نه‌تنها حمل‌ونقل مسافری را متحول کرد، بلکه به یک برند جهانی در فناوری ریلی تبدیل شد. این موضوع موجب جذب سرمایه، گردشگر و ارتقای جایگاه اقتصادی کشور شد.
چین نیز با توسعه شبکه ریلی پرسرعت توانسته صادرات کالا را سرعت ببخشد و اتصال مؤثر میان شهرهای صنعتی خود برقرار کند. در نتیجه، حمل‌ونقل ریلی به‌طور مستقیم در رشد اقتصادی و افزایش سهم چین در تجارت جهانی مؤثر بوده است.
۶. ارزش اقتصادی و چرخش مالی صنعت ریلی
صنعت ریلی یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های حمل‌ونقل در جهان است. طبق برآوردهای بین‌المللی، حجم گردش مالی این صنعت سالانه به صدها میلیارد دلار می‌رسد. هزینه‌های ساخت زیرساخت، خرید تجهیزات، خدمات فنی و مهندسی و همچنین جابه‌جایی کالا و مسافر، مجموعه‌ای عظیم از سرمایه‌گذاری‌ها را شامل می‌شود.
در کشورهایی با شبکه ریلی پیشرفته، سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی قابل‌توجه است. علاوه بر این، به دلیل ماهیت سرمایه‌بر و زیربنایی ریلی، این صنعت همواره مورد توجه دولت‌ها به‌عنوان محرک رشد اقتصادی پایدار قرار دارد.
۷. تاریخچه حمل‌ونقل ریلی
اولین خطوط ریلی در اوایل قرن نوزدهم در انگلستان ساخته شد. هدف اولیه، جابه‌جایی سریع زغال‌سنگ از معادن به بنادر بود. به‌تدریج با پیشرفت فناوری، قطارها برای حمل مسافر نیز مورد استفاده قرار گرفتند. همین موضوع انقلابی در حمل‌ونقل ایجاد کرد و رشد اقتصادی اروپا را شتاب بخشید.
در ایران، نخستین خطوط ریلی در دوران قاجار و سپس پهلوی احداث شد. با توسعه خطوطی مانند راه‌آهن شمال-جنوب، ایران به شبکه‌ای راهبردی در اتصال شرق و غرب تبدیل شد. امروزه نیز توسعه ریلی به‌عنوان یکی از اولویت‌های مهم اقتصادی و لجستیکی کشور مطرح است.